Kryetari i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut, Dimitar Kovaçevski, në kuadër të vizitës së tij të punës në SHBA, mbajti fjalim në Universitetin prestigjioz “Xhons Hopkins” në Uashington me temë: “Nevoja urgjente për zhvillim ekonomik në Ballkan”. Më herët, Kryeministri Kovaçevski ka zhvilluar një takim me dekanin, Xhejms Stajnberg, ku është biseduar për punën aktuale si dhe për planet për aktivitete në periudhën e ardhshme.

Fjalimin e Kryetarit të Qeverisë ua përcjellim në tërësi:

“Tani, ndërsa dëgjova hyrjen, mund të them se viti 2022 ishte një vit vërtet i vështirë siç ishte fillimi i 2023. Do të doja të falënderoja Fakultetin për Studime Johns Hopkins të Studimeve të Avancuara Ndërkombëtare "Xhon Hopkins" për ftesën. Është me të vërtetë një nder dhe privilegj i madh për mua të jem në këtë institut shumë të respektuar dhe të flas për disa tema të rëndësishme.

Maqedonia e Veriut është një shembull shumë unik se si zgjidhen çështjet e hapura përmes diplomacisë dhe dialogut të hapur. Këto pyetje të hapura i quaj çështje identiteti, nëse shikojmë të gjitha konfliktet që kanë ndodhur në vendet e ish-Jugosllavisë, ndërsa kur shohim agresionin brutal në Ukrainë, kjo ka të bëjë përsëri me agresion identitar, dhe Maqedonia e Veriut ka dëshmuar se ka një model diplomacie me të cilin mund të zgjidhen dhe mbyllen këto çështje identitare. Kjo është tema e parë që dua të diskutoj. E dyta, natyrisht, ka të bëjë me atë se si duhen vendime serioze në lidhje me zgjedhjen e partneritetit me aleatët dhe se si ajo sjell gjithmonë një të ardhme më të mirë për shtetin dhe qytetarët, dhe këtu kam parasysh partneritetin në radhë të parë me SHBA-të dhe më pas. me BE-në dhe aleatët e tjerë të NATO-s. Tema e tretë për të cilën do të doja të flisja sot është shumë reale sepse ka të bëjë me energjetikën, sigurinë energjetike dhe pavarësinë për vendin tim, Maqedoninë e Veriut, por edhe për Ballkanin Perëndimor si dhe Evropën Lindore pikërisht gjatë kësaj periudhe kur po zhvillohet lufta në Ukrainë.

 

Në gjashtë vite të shkurtra nga një shtet i bllokuar sepse për 11 vite kishim një Qeveri populiste dhe që nuk merrte vendime që vendi të përparonte, gjithçka ishte e fokusuar të flitej për të kaluarën dhe ju e dini për politikanët është gjithmonë më e lehtë të flasësh për të kaluarën, sepse kur flet për të kaluarën, atëherë nuk premton asgjë, thjesht luan me ndjenjat emocionale të votuesve dhe qytetarëve. Nuk më kanë pëlqyer kurrë politikanët që flisnin për të kaluarën. Filluam të punojmë dhe të flasim për të ardhmen dhe prandaj në gjashtë vite u bëmë një vend anëtar i NATO-s dhe tani e kuptojmë vlerën e të qenit anëtar pas luftës në Ukrainë. Më pas filluam bisedimet me BE-në, ne kryesojmë OSBE-në, kjo është organizata më e madhe e sigurisë në Evropë dhe është organizata e fundit ku akoma ekziston dialog me Rusinë. Maqedonia e Veriut kryeson atë organizatë në vitin 2023 dhe ne jemi vendi i parë që hapim një dialog strategjik me SHBA-të. E gjithë kjo ka ndodhur në vitin e kaluar. Ishte e mundur vetëm duke marrë vendime të guximshme, të vështira dhe drejtuese. Ne e zgjidhëm mosmarrëveshjen me Republikën e Greqisë, nuk ishte një vendim i lehtë sepse për t'u bërë anëtare e NATO-s duhej të ndryshonim emrin e vendit dhe ky është vendimi më i vështirë dhe më i dhimbshëm që ka marrë dikush në histori. Këtu shoh akademikë nga Xhon Hopkins, shoh studentë dhe nuk mendoj se ka më shumë se tre ose katër raste ku janë marrë ato vendime. Së dyti, siç përmendi Eduardi, kemi pasur edhe dy raunde të vështira bisedimesh me Bullgarinë fqinje, së pari për arritjen e Marrëveshjes për marrëdhënie të mira fqinjësore dhe së dyti për të rënë dakord për kornizën e negociuese me 27 shtete anëtare të BE-së. Ai përfshinte gjithashtu shumë çështje të rëndësishme që duhej të zgjidheshin në kuadër të këtyre marrëveshjeve. Këto negociata që unë i udhëhoqa vitin e kaluar ishin vërtet të vështira sepse kishim një synim të qartë për t'i arritur përmes tyre. Sigurisht që arritëm të parën, që gjuha maqedonase u bë gjuhë zyrtare e BE-së, pa asnjë shtesë, fusnotë, sqarim. Së dyti, se identiteti i popullit maqedonas, përfshirë kulturën e tij, si dhe të gjithë elementët e trashëgimisë sonë, do të bëhen pjesë e të gjithë mozaikut të BE-së dhe kombeve të saj. Këto ishin dy çështjet e rëndësishme që arritëm, përfshirë fillimin e bisedimeve me procesin e skriningut. 

Nga ana tjetër ne do të duhet të përfshijmë një pjesë të popullit bullgar së bashku me një pjesë të kroatëve, malazezëve dhe hebrenjve që jetojnë në vend në preambulën e Kushtetutës sonë sepse tashmë kemi pjesë të kombeve të tjera si shqiptarët, romët, boshnjakët, serbët, vllehët dhe që tashmë janë pjesë e Kushtetutës sonë. Ndërsa para kësaj, nëse kthehem në vitin 2001, ne nënshkruam Marrëveshjen Kornizë të Ohrit, e cila i dha stabilitetin e brendshëm të vendit, dhe tani të drejtat e pakicave në Maqedoninë e Veriut janë të rregulluara në nivelin më të lartë në krahasim me çdo vend tjetër në Evropë, madje edhe jashtë Evropës. Pse është kjo e rëndësishme? Sepse kjo na mundëson stabilitetin e brendshëm të shtetit. Marrëveshjet e tjera na japin stabilitet dhe bashkëpunim të jashtëm të vendit dhe pikërisht për shkak të këtyre marrëveshjeve kryesore të vendit ne u bëmë anëtare e NATO-s, filluam bisedimet e anëtarësimit me BE-në, kryesojmë OSBE-në dhe nga një një vend që ishte konsumator në një farë mënyre, i negociatave dhe ndërmjetësimeve të jashtme, dhe ndërmjetësimeve në vende të tjera, nga një vend që ishte përfitues i ndërmjetësimit gjatë negociatave, u bëmë ndërmjetësues i negociatave së bashku sigurisht me SHBA-në dhe BE-në. Ky është me të vërtetë një sukses i rëndësishëm dhe një hap para për vendin. Prandaj them se të gjitha këto marrëveshje të përmendura më parë, vendime të vështira janë shtylla kurrizore e stabilitetit dhe të ardhmes sonë.

E dini, kur u bëmë anëtare e NATO-s dhe filluam bisedimet e anëtarësimit me BE-në, kjo ndodhi praktikisht në periudhën më të vështirë për botën. Së pari ishte pandemia, më pas ishte lufta në Ukrainë, por kur shikoj shifrat e vitit të kaluar, në vitin më të keq që nga Lufta e Dytë Botërore, ne kemi nivelin më të lartë të investimeve të huaja direkte në vend. Mbi 700 milionë euro, kjo është dyfishi i numrit që kemi pasur në kohët më të mira për vendin, dhe kjo sigurisht për shkak të stabilitetit të vendit. Vitin e kaluar, në vitin më të vështirë, në çdo kuptim, kemi pasur investimet më të larta të buxhetit të shtetit në vend, 465 milionë euro dhe pikërisht për këtë stabilitet kemi arritur të arrijmë. Këto investime të reja të huaja direkte, kur flas për investime të huaja direkte, janë kompani që vijnë nga SHBA-të, nga Kanadaja, nga Gjermania në industrinë e automobilave kryesisht, tre mijë vende të reja pune që u hapën në vetëm një vit. Niveli i pagës është rritur ndjeshëm, niveli i pagës minimale gjithashtu është rritur me 100% krahasuar me pesë vjet më parë, ndërsa niveli i pensionit është rritur nga 40% deri në 50% përsëri në krahasim me pesë vjet më parë. Këto janë shifra që tregojnë se vendimet e vështira funksionojnë edhe për ekonominë. Vetëm dy javë më parë ne nënshkruam një marrëveshje me një nga prodhuesit më të mëdhenj në industrinë kompjuterike, automobilistike dhe mjekësore për prodhimin e çipave. Dhe kush mund ta imagjinonte se në Maqedoninë e Veriut do të prodhohen patate të skuqura siç prodhohen sot në Tajvan, të cilat mbajnë 70% deri në 80% të prodhimit. E gjithë kjo nuk do të ishte e mundur pa stabilitetin e shtetit.

Përsa i përket infrastrukturës, këto vendime politike shkojnë paralelisht me ndërlidhjen fizike të shtetit. Kur shikojmë peizazhin infrastrukturor të vendit kur ishte pjesë e Jugosllavisë, kishim vetëm Korridorin 10 nga veriu në jug. Autostrada Beograd – Shkup, Selanik – Athinë. Kjo ishte e vetmja autostradë që kishim dhe e vetmja hekurudhë që daton në kohën e Jugosllavisë.

Domethënë, mund të përdoret kryesisht vetëm për transport mallrash të materialeve. Sot fillojmë ndërtimin e Korridorit 8 i cili shkon në drejtimin lindje-perëndim dhe i cili nuk u ndërtua asnjëherë për arsye politike. Jugosllavia nuk ishte pjesë e Paktit të Varshavës. Shqipëria ishte mjaft e izoluar gjatë kohës së komunizmit dhe për këtë arsye nuk kishte infrastrukturë të ndërtuar që të çonte në lindje apo perëndim. Tani, me një ligj të miratuar në Kuvend, do të ndërtojmë një autostradë të re deri në kufirin me Shqipërinë dhe do të ndërtohet nga konsorciumi amerikano-turk Behtel dhe Enka, që do të lidhë vendin me perëndimin. Tashmë po ndërtojmë një rrugë të shpejtë për në Bullgari si dhe një hekurudhë për në Bullgari. Tashmë kemi filluar me atë, më shumë se gjysmë miliardë euro investim, me qëllim që të kemi komunikim në Korridorin 8.

Pse është kjo e rëndësishme? Deri tani jemi varur vetëm nga porti i Selanikut. Me Korridorin 8, vendi do të mund të arrijë në portin e Durrësit në Shqipëri dhe portin e Burgasit në Bullgari. Kështu mu kujtua kjo fjali dhe shoh që shumë njerëzve u pëlqen. Nëse je në qendër të një hapësire të caktuar si Maqedonia e Veriut në qendër të Ballkanit, nëse nuk ke infrastrukturë atëherë do të jesh vetëm një mbikalim, por nëse ke infrastrukturë atëherë do të jesh një udhëkryq. Dhe praktikisht me këtë Korridor 8 do të bëhemi një udhëkryq dhe korridor i vërtetë transporti në Ballkan. Jo vetëm në Ballkanin Perëndimor.

Arritëm një marrëveshje dhe për shkak të marrëdhënieve të mira dhe faktit që nuk kemi çështje të hapura me fqinjët, bëmë një marrëveshje me Shqipërinë ndërsa ata po ndërtojnë portin e madh në Porto Romano ku do të kemi një port të thatë në një nga qytetet afër kufirit me Shqipërinë. Kjo do të thotë se ngarkesat që vijnë nga deti nuk do të paguhen në Porto Romano por mund të paguhen në Maqedoninë e Veriut. Ata që punojnë në financa e dinë se sa e dobishme është kjo për sa i përket likuiditetit të kompanive që operojnë në Maqedoninë e Veriut. Ajo do të ndikojë në kompanitë në vend, por edhe në rritjen e tregtisë së vendit me palët e treta, të cilat janë kryesisht në pjesët jugore dhe lindore të Evropës.

Marrëdhëniet me SHBA-të, partnerin tonë strategjik që nga dita e parë e pavarësisë së Maqedonisë së Veriut, janë më të rëndësishmet për vendin tonë. Dje pata një takim me Sekretarin e Shtetit z. Blinken, një takim shumë i suksesshëm ku u konfirmua mbështetja e fuqishme e SHBA-ve për integrimin evropian të Maqedonisë së Veriut.

Kjo është shumë e rëndësishme për ne, sepse një mesazh kaq i qartë dërgon një mesazh për të gjithë partnerët tanë në BE, por gjithashtu dërgon një mesazh për të gjitha partitë politike në vend që për arsye të ndryshme nuk e mbështesin rrugën drejt BE-së.Nuk ka alternativë. Nëse shikojmë të gjitha numrat e rritjes ekonomike të vendeve që nuk janë pjesë e BE-së dhe që më parë kanë qenë pjesë e sistemeve socialiste ose komuniste, ato rriten 2 deri në 2.5 këmbë në vit. Vendet që iu bashkuan BE-së, si Republika Çeke, Sllovakia, Kroacia, Polonia, Rumania, Bullgaria, po rriten me ritme të dyfishta në krahasim me më parë.

Është e dukshme se ka një përfitim të qartë për qytetarët që të jenë pjesë e tregut të përbashkët. Sepse një gjë është se nëse jeni duke punuar në tregun e vendit tuaj, janë tregje të vogla. Tregu ynë përfshin 1.8 milionë njerëz në krahasim me tregun e përbashkët të BE-së prej gjysmë miliardë qytetarësh, që është një treg më i madh se edhe SHBA-të.

Prandaj them se vendi nuk ka alternativë veç anëtarësimit në BE dhe askush nuk ka propozuar ndonjëherë alternativë tjetër, përveç disa partive politike që financohen nga Rusia.

Kur flasim për energjinë atëherë më duhet të them se ka pasur një paradoks që ka ndodhur në Evropë. Ky paradoks është bërë ose ka ndodhur për shkak të vendimeve të gabuara të Rusisë. Vendimi i gabuar i Rusisë për të pushtuar Ukrainën. Kishte një infrastrukturë në të cilën u investuan miliona në mos miliarda euro për të ndërtuar rrjedhë veriore dhe tubacione të tjera gazi që furnizonin energji nga lindja në perëndim. Tani kjo infrastrukturë është e padobishme. Ky është paradoksi numër një. Tani ne në Evropë duhet të ndërtojmë një infrastrukturë të re që do të furnizojë me gaz dhe naftë nga jugu në veri, nga veriu në jug dhe nga perëndimi në lindje.

Ne jemi pjesë e korridorit nga jugu në veri dhe për këtë arsye tashmë kemi filluar procedurat dhe deri në fund të vitit do të fillojmë ndërtimin e një gazsjellësi të ri midis Greqisë dhe Maqedonisë së Veriut i cili do të lidhet me terminalin e ri që është po ndërtohet në Greqi.

Do të jetë terminali në Aleksandrupoli. Tashmë ka një dhe do të ketë dy të tjera që do të ndërtohen në Volos dhe Pire.

Gjithashtu Shqipëria ka diskutime për të ndërtuar një terminal në një nga portet e tyre ndoshta në Durrës apo në Vlorë. Nuk është vendosur ende. Përkundër faktit se deri më tani kishim një interkonektor për gazin nga Gazprom nga Rusia, tani do të kemi një interkonektor të ri në të cilin do të lidhen Serbia, Kosova dhe vendet e tjera.

Kjo nuk çon në mundësinë e ndërtimit të termocentraleve të reja sepse prodhimi i energjisë në këtë rajon bëhet kryesisht nga linjiti dhe qymyri, këto janë tashmë impiante të padobishme të viteve të 80-ta të shekullit të kaluar, 1985 etj.

Diskutuam për këtë me Xheneral Elektrik dhe vende të tjera partnere për të ndërtuar impiante me gaz për vendin, si dhe projekte rajonale në shkallë më të madhe për vendet fqinje.

Sepse peizazhi i lagjes në të kaluarën ka ndryshuar veçanërisht në dy dekadat e fundit.

Nga vendet e Ballkanit tashmë kemi Slloveninë, Kroacinë, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut, Shqipërinë, Bullgarinë, të cilat janë pjesë e NATO-s. Sllovenia, Kroacia dhe Bullgaria u bënë anëtarë të BE-së. Mali i Zi, Shqipëria, Maqedonia e Veriut po negociojnë me BE-në dhe Serbinë gjithashtu. Greqia është anëtare e NATO-s dhe BE-së. Peizazhi ka ndryshuar për mirë. Bashkëpunimi rajonal është me të vërtetë shumë i rëndësishëm në Ballkan dhe për këtë, përveç integrimeve evropiane, kemi edhe nisma rajonale që ndërtohen në të njëjtën bazë si BE-ja. Është lëvizja e lirë e njerëzve, mallrave, kapitalit dhe shërbimeve. Procesi i Berlinit është i rëndësishëm sepse përfshin të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor dhe ne jemi vërtet krenarë që marrëveshjet janë nënshkruar dhe ato marrëveshje janë në kuadër të njohjes reciproke të universiteteve dhe diplomave universitare dhe çështjeve të tjera jo tarifore.

Vendi depozitues i këtyre marrëveshjeve është Maqedonia e Veriut. Kjo dëshmon edhe një herë se vendimet e mëdha dhe të vështira që merren në fund shpërblehen.

Sigurisht që është edhe nisma Ballkani i Hapur, një nismë organike dhe e bazuar në katër liritë e Evropës. Dhe është një ide origjinale mes Serbisë, Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut.

Kush do ta kishte menduar vetëm pak vite më parë se do të kishte një nismë për Ballkanin e Hapur që përfshin Shqipërinë dhe Serbinë së bashku dhe cilat janë rezultatet. Ne kemi nënshkruar marrëveshje të shumta për heqjen e barrierave jotarifore.

E dini, kur vi në SHBA, kufijtë mes vendeve janë të paimagjinueshëm, në Evropë sikur nuk ka kufij, të vetmit kufij që kanë mbetur janë në Ballkan. Një rajon ku në të kaluarën nuk kishte kufij dhe 70% e transportit pret kufijtë dhe për këtë kemi filluar heqjen e barrierave jotarifore. Cili është rezultati?

Vitin e kaluar, eksportet e Maqedonisë së Veriut në Serbi u rritën me 50%, në Shqipëri me 40%. Gjithashtu, eksporti i tyre në vendin tonë është rritur. Tregtia e përgjithshme u rrit me 25%. Dhe numri i turistëve që kemi pasur në vitin 2021 në krahasim me vitin 2020 nga Serbia është rritur për 100%, dhe numri i turistëve nga Serbia që kemi pasur në vitin 2022 krahasuar me 2021 është rritur për 500%.

Ky është rezultat i marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë politike dhe se si ato ndikojnë në komunikimin, tregtinë, turizmin dhe të gjitha aspektet e tjera të rëndësishme të shoqërisë.

Për sa i përket anëtarësimit tonë në NATO, ne jemi anëtari më i ri, më i ri i NATO-s, por nuk kemi lejuar që kjo të jetë pengesë. Jemi shumë aktivë, edhe kur nuk ishim vend anëtar i NATO-s dërgonim ndihma në misionet e drejtuara nga NATO. Deri më tani, ne kemi bërë gjithçka në kapacitetin tonë për të ndihmuar popullin ukrainas dhe qeverinë ukrainase në luftën e tyre për pavarësi, sovranitet territorial, të drejtën për vetëvendosje, si dhe mbrojtjen e shoqërisë së tyre demokratike.

Kjo është ajo që ne në Ukrainë mbështesim. Dhe në këtë mënyrë e harmonizuam politikën e jashtme me politikën e jashtme të BE-së, 100 për qind, edhe pse nuk jemi anëtarë të BE-së, sepse kur ndani të njëjtat vlera, atëherë është e lehtë të harmonizoni, ndërsa ne ndajmë të njëjtat vlera me SHBA-të dhe BE-në. Sepse Maqedonia e Veriut ishte gjithmonë në anën e duhur të historisë kur shikojmë një perspektivë kohore. Ne e ofruam këtë ndihmë në formën e ndihmës ushtarake dhe jo ushtarake. Gjithçka bëhet publike me vendimet përkatëse të Qeverisë.

OSBE-ja është një sfidë e madhe dhe ne jemi të nderuar që kemi këtë përgjegjësi të madhe për të kryesuar. Në dhjetor do të jetë takimi i madh ministror, ​​i cili do të mbahet në Shkup. Ne kemi vendosur prioritetet tona për kryesim, Ukrainën, Kaukazin. Ndërsa ministri ynë i Punëve të Jashtme është i përfshirë seriozisht në diskutimet në këto rajone së bashku me vendet partnere, kryesisht me ambasadorët e Kuintetit të OSBE-së në Vjenë.

Do të doja ta mbyllja këtu dhe më pas të kaloj te pyetjet.

Vendi ka një vizion shumë të qartë për integrimin në BE, ne kemi një plan të qartë për diversifikimin e energjisë, vitin e kaluar kemi arritur të instalojmë rreth 190 MW në kapacitete që mund të furnizojnë 10% të qyteteve të Maqedonisë së Veriut me energji të pastër. Ne po planifikojmë financime për infrastrukturën energjetike, do të thotë gazsjellësit që përmenda, impiantet e prodhimit të energjisë si dhe ndërlidhjet e tensionit të lartë me fqinjët, këtu mendoj në radhë të parë Greqinë dhe Shqipërinë sepse po ndërtojmë një lidhje për transport të energjisë.

Ne kemi një plan të qartë që tashmë po e zbatojmë për të ndërtuar infrastrukturën rrugore në lindje dhe perëndim. Korridori 8, i cili tashmë u bë pjesë e korridoreve evropiane, nuk ishte pjesë e korridoreve evropiane, sepse vetëm Korridori 10 ishte pjesë e korridoreve pan-evropiane, por tashmë Korridori 8 do të marrë ndihmë edhe nga BE-ja dhe bankat evropiane.

E kemi harmonizuar qartë politikën tonë të jashtme me atë të BE-së dhe kemi filluar bisedimet me BE-në, dhe raportet nga Brukseli janë vërtet shumë pozitive. Ne po kryesojmë me sukses OSBE-në dhe ajo që është një avantazh është se deri në fund të vitit do të marrim vendimin për ndryshimet kushtetuese për të cilat morëm mbështetjen e fuqishme dhe të padiskutueshme nga Sekretari Shtetëror i SHBA-ve dhe ekipi i tij ”.