Organizuar nga Kryeministri Zoran Zaev, në Qeverinë e Republikës së Maqedonisë së Veriut u mbajt tribunë me temë “Rruga drejt Pavarësisë”, e cila u paralajmërua si një nga më shumë ngjarje kushtuar aspekteve më të rëndësishme historike, politike dhe shoqërore nga zhvillimi i shtetit tonë në tre dekadat nga Pavarësia.
Nga tribuna të cilën e moderoi Zoran Ivanoc, i cili si redaktor në Radio Shkupi në vitin 1990 dhe 1991, i kushtoi gjithë aktivitetin e tij profesional lindjes së filizave institucionalë të Pavarësisë së vendit, u ndoq nga deputetë nga përbërja e parë e Kuvendit dhe ish -ministra në qeveritë.
Debatin e hapi Kryeministir Zaev i cili theksoi se debati ka për qëllim që përmes kujtimeve, observimeve, mendimeve dhe reflektimeve në aspekt të sotëm, të grumbullojë leksionet, rezultatet dhe përvojat e përballjes me sfidat në ditët kur po përgatitej terreni dhe populli për referendumin për shpalljen e Pavarësisë e cila ishte absolutisht e pritshme.
Kryeministri Zaev tha se ky forum u përqendrua në referendumin e qytetarëve më 8 shtator 1991 në pyetjen "A jeni për një shtet sovran dhe të pavarur të Maqedonisë me të drejtë të hyni në një lidhje të ardhshme të shteteve sovrane të Jugosllavisë?"
Kryeministri kujtoi se disa kronistë e shikuan polemikën mbi çështjen e referendumit në lidhje me shqetësimin e veçantë për marrëdhëniet që Republika e atëhershme e Maqedonisë do të kishte me ish republikat jugosllave dhe pjesën tjetër të Jugosllavisë, në krahasim me marrëdhëniet e brendshme ndëretnike, në të cilat komuniteti më i madh pas maqedonasve, shqiptarët, atëherë këmbënguli në një çështje të referendumit që do të përcaktonte marrëdhëniet e brendshme mes komuniteteve në vend më shumë sesa marrëdhëniet me pjesën tjetër të Jugosllavisë.
"Vëzhgimi im personal i këtyre polemikave për çështjen e referendumit është se në atë periudhë më të rëndësishmet ishin përpjekjet për zgjidhjen paqësore të të gjitha çështjeve komplekse, të cilat ishin një përparësi kryesore e Presidentit Gligorov i cili ishte i vetëdijshëm për rolin vendimtar të bashkëjetesës dhe ruajtjes ndëretnike paqe në vend. Një përvojë e tillë u kërkua nga përvojat dhe ngjarjet e të gjitha ish republikave jugosllave që shpallën pavarësinë dhe kështu u përballën me veprime ushtarake që morën shumë viktima", tha Kryeministri Zaev, duke shtuar se është një thesar i paçmuar i kujtimeve të atyre ngjarjeve të pjesëmarrësve në tribunë.
Sipas rendit të pjesëmarrjes në tribunë, Presidenti i parë i Kuvendit Shumëpartiak Stojan Andov evokoi kujtime me theks në seancën e Kuvendit kur Deklarata e Sovranitetit u miratua më 25 janar.
AI theksoi se ai dokument politik i miratuar me shumicë në Kuvend, ishte hapi i parë drejt shpalljes së Pavarësisë në vend.
Ish -ministri i Punëve të Jashtme dhe ministër i Punëve të Brendshme, Lubomir Fërçkoski theksoi se këto kujtime dhe reflektime mbi ato ngjarje janë një arkiv me rëndësi të paçmueshme.
Ai theksoi se e gjithë periudha e përgatitjes dhe shpallja e Pavarësisë janë një proces historik dhe ngjarje që janë unike dhe pa një shans i dytë dhe si të tilla u kryen me përgjegjësinë më të madhe për sfidën historike.
Fërçkoski theksoi se ishte jashtëzakonisht e rëndësishme që i gjithë procesi të mos përfundonte në nacionalizëm dhe konflikte dhe se përfshirja e elitave politike shqiptare në vend ishte një faktor konstruktiv pavarësisht dallimeve në disa çështje të rëndësishme.
Përgjigja e elitës politike maqedonase në atë kohë ishte e madhe dhe e përshtatshme për sfidën dhe në aspektin e miratimit ndërkombëtar të shpalljes së Pavarësisë pikërisht për faktin se ajo u arrit pa konflikt, tha Fërçkoski.
Xhevdet Hajredini, ish-ministër i Financave në Qeverinë e parë eksperte, e potencoi rëndësinë e emancipimit të elitave të atëhershme politike të cilët guxuan të çliroheshin nga trashëgimia e një kulture politike të trashëguar dhe frika nga një mendje e vetme dhe guximi i tyre për të pranuar përgjegjësinë historike të shpalljes së një shteti të pavarur.
Ish -deputeti dhe Kryeministër Lubco Georgievski vuri në dukje se ish -Presidenti serb Sllobodan Millosheviq dhe vrazhdësia e tij politike janë më përgjegjësit për Pavarësinë e Maqedonisë.
Në ato momente kur ishte e pasigurt se si do të reagonin APJ-ja dhe Millosheviqi, tha Georgievski, nga pikëpamja e sotme, uniteti mbi idenë se procesi duhet të fillojë dhe të realizohet pavarësia, pavarësisht nga dallimet e atëhershme në mënyrën e zbatimit dhe realizimi me sukses i atij qëllimi.
Në fjalimin e tij në forum, Vasil Tupurkovski u përqëndrua në kristalizimin e konceptit të ndërtimit të një shteti civil sipas Kushtetutës, ndaj konceptit nacional dhe se për këtë çështje u humbën mundësitë për të arritur një qasje të përbashkët me partitë politike shqiptare në periudhën menjëherë pas Pavarësisë.
Muhamed Halili, si anëtar i përbërjes së parë të Kuvendit Plural, theksoi qëndrimin e tij se për të është një e vërtetë historike që zgjedhjet e para parlamentare nuk kishin fokusin në pavarësinë e shtetit, por në promovimin e institucioneve të tij.
Sidoqoftë, një pikë kthese kryesore, tha Halili, ishte shpërbërja e ish-lidhjes të republikave jugosllave, e cila e bëri shpalljen e Pavarësisë së Republikës së atëhershme të Maqedonisë një pashmangshmëri historike.
Në fjalimin e saj, Gjulistana Markoska theksoi se uniteti dhe solidariteti i të gjithëve, deputetëve, partive politike dhe qytetarëve rreth shpalljes së Pavarësisë është një nga vlerat më të mëdha të atij procesi.
Naser Ziberi, avokati aktual i popullit dhe ish-deputeti, vuri në dukje se në periudhën 1990-1991 partia e atëhershme PPD-ja kishte një qëndrim të ndërtuar fort se nëse njëra nga republikat e RSFJ-ja largohet, Maqedonia gjithashtu duhet të largohet.
Ish -ministri i Punëve të Jashtme, Denko Maleski evokoi se detyra e tij ishte të shprehte vullnetin e njerëzve përmes deklaratave ndërkombëtare të pavarësisë në Kuvend, dhe ai, si ministër, mori Ministrinë e Punëve të Jashtme pa asnjë pranim-dorëzim dhe si një organ ekzekutiv i Qeverisë në të cilët askush ai nuk ishte i trajnuar apo i përgatitur për të punuar në njohjen e Maqedonisë si shtet i pavarur ndërkombëtarisht.
Në konferencën e parë për Jugosllavinë, me pikëpamjet tona dolëm nga hija e RSFJ -së, Serbisë dhe Millosheviqit, tha Maleski dhe shtoi se më pas pasoi mendimi i komisionit Badinter dhe njohja se Republika e Maqedonisë i plotëson të gjitha kushtet për t'u pranuar dhe u njoh si shtet i pavarur.
Në fjalët përmbyllëse të këtij forumi, Kryeministri Zaev, si nikoqir i pjesëmarrësve në debat, theksoi se kujtimet dhe diskutimet e paraqitura janë regjistrime dhe kronika të rëndësishme për një kohë.
Ai vuri në dukje se mësimi më i rëndësishëm që mund të nxjerrim nga vitet kur vendimi për një referendum pavarësie më në fund u zbatua ishte se vendi ynë, ndryshe nga republikat e tjera jugosllave në atë kohë, fitoi pavarësinë e tij pa veprime ushtarake, në mënyrë paqësore.
"Ajo mënyrë e qasjes paqësore dhe konstruktive në zgjidhjen edhe të çështjeve dhe konflikteve më komplekse është vazhdimësia jonë e cila është bërë një tipar markant për vendin tonë dhe që njihet si vlerë nga bashkësia ndërkombëtare", tha Kryeministri Zaev në fjalën e tij përfundimtare në "Rruga drejt Pavarësisë".
