Госпоѓо Канческа-Милевска, во време на економска криза во Европа, каков буџет за култура може да очекуваме во 2013 година?

- Во споредба со претходната година, можам да кажам генерално дека вкупниот буџет на Министерството за култура за 2013 година е зголемен за над 19 проценти. Ме радува фактот што програмските средства за дејностите од областа на културата се зголемени, а во делот на капиталните инвестиции се следи динамиката на сите проекти што се наоѓаат во програмата на Министерството и на Владата на Република Македонија. Можеме да очекуваме поддршка на голем број квалитетни проекти во културата и завршна реализација на голем број капитални инвестиции. Оваа година не очекува завршување на изградбата и промоција на значајните објекти, како што се Стариот театар, Археолошкиот музеј, театарот во Велес; промоција на куќата на родителите на Ататурк; реконструкција на делот на МСУ во кој ќе биде изложена постојана поставка, а ќе го отвориме и Музејот на децата-бегалци во рамките на Музејот на Македонија, како и многу други. Ќе продолжиме со заштитата на нашето вредно културно наследство и со интензивна меѓународна културна промоција. Во 2013-та ќе ја започнеме и изградбата на Турскиот и на Струмичкиот театар, како и реконструкцијата на Албанскиот театар. Во 2014, пак, не очекува отворањето на концертната сала за Македонската филхармонија, со која оваа институција ќе го одбележи својот значаен јубилеј - 70 години од основањето.

Најавено е дека старо-новиот театар ќе биде отворен во 2013 година. Знаеме дека се работи на внатрешноста на театарот, на орнаментиката и сл. До каде се активностите и се планира ли големо отворање?

- Особено значајно е што сите капитални инвестиции што беа ветени во програмата на Владата и на Министерството за култура се реализираат и се остваруваат со интензивно темпо. Она што го имавме ветено како инвестиција, во голем процент е завршено и промовирано. Во моментов, сите сили ни се насочени кон отворањето на Стариот театар и настојуваме, доколку ни дозволат временските услови, тоа да се случи на 27 март, Светскиот ден на театарот. Свеченото отворање на Стариот театар ќе биде одбележано со премиерна изведба на текст од Јордан Плевнеш, "Вечна куќа". Верувам дека на отворањето на театарот ќе присуствуваат многу мои колеги, министри за култура од регионот и пошироко, до кои ќе упатам покани, а, се разбира, дека нема да изостане и присуството на уметниците од странство, на луѓето од фелата, кои ќе бидат поканети од директорот на МНТ, како и од другите директори. Граѓаните со нетрпение го очекуваат отворањето на овој објект бидејќи кај голем дел од нив се уште живее носталгијата за стариот театар кој е дел од нивната младост, место на кое се среќавале, се дружеле и уживале во културните содржини.

Во моментов интензивно работиме на орнаментиката во објектот. Многу е значајно што театарот ќе биде и музеј сам по себе бидејќи низ орнаментиката е претставено нашето богато културно наследство, мотиви кои припаѓаат на доцноантичкото, средновековното и постсредновековното уметничко наследство од сферата на мозаичната продукција, фрескосликарството, иконописот, декоративната пластика и копаничарските творби. Тука ќе ја видите нашата најубава резба од црквата "Свети Спас", орнаментика од мозаиците од Хераклеја, детали од теракотните икони од Виница, земскиот грб на Македонија од 16 век, маски, релјефи, менади, музи.

Пет реномирани уметници од РМ, кои беа избрани на конкурс, во моментов го украсуваат таванот на главната сала на театарот каде што ќе биде отсликана нашата богата културна слоевитост. Интензивно се работи и на влезната партија во фоајето каде што ќе биде претставена голема композиција на скулптури на нашите основачи на театарот: Прличев, Чернодрински, Хаџи Константинов-Џинот, Иљовски, Крле, Панов, што ја изработува авторот Карадаре. Театарот има уште една сцена за помали театарски претстави. На горната површина се поставени 46 скулптури од познати македонски автори кои ја доловуваат атмосферата на драмата, комедијата и трагедијата, како и човечки претстави кои со својата појава упатуваат на содржините на театарот.

 Ќе се засили ли меѓународната дејност оваа година, дали македонската култура ќе биде присутна во странство?

- Меѓународната промоција е многу важна за една држава. Македонија има многу што да промовира и да покаже и на полето на културното наследство и на полето на богатото културно уметничко творештво. И оваа година, како и претходните, ќе продолжиме со интензивна културна промоција во странство. Во споредба со многу години наназад, сега средствата во меѓународната дејност се зголемени двојно. За илустрација, во 2006 година за меѓународна дејност биле издвоени 35 милиони денари, а во 2012 - 75 милиони денари. Во Годишната програма на Министерството се поддржуваат голем број проекти на нашите национални и локални институции, граѓански здруженија и реномирани уметници. Во меѓународната дејност во 2012 година имавме поддржано вкупно 253 проекти, од кои 91 проект се на независната културна сцена, што зборува за партнерскиот однос на Министерството за култура со овој сектор. Министерството обезбедува средства за котизации, за членарини, бидејќи е важно нашите институции да бидат дел од меѓународните организации. Се води сметка и во делот на индивидуални проекти на наши уметници што изложуваат во странство. Ќе го посочам ателјето во Париз, каде што многу наши репродуктивци престојуваат по два месеца, односно секоја година по шест уметници имаат можност да престојуваат, да разменат искуства, да разменат проекти со авторите и со институциите од оваа земја. Ќе ги споменам и Културниот центар во Њујорк и Културниот центар во Софија, а сега се планира да се отворат културни центри и во Истанбул и во Москва. Тоа е одлична можност за културата, за нашите уметници да имаат каде да изложуваат, каде да се промовираат и да остваруваат идни контакти и проекти. Ќе ја споменам и успешноста во искористување на ИПА-фондовите, програмата "Култура 2007-2013", а интензивно работиме и на спроведување и промоција на Стратегијата за креативните индустрии.

Исто така, во областа на издаваштвото, на последниот состанок на Советот за култура беше укажано дека треба да се воведат уште построги критериуми при изборот на проектите на издавачките куќи кои се јавуваат како комесари и не претставуваат на саемите на книгата. Саемите се одличен простор за да се промовира културата на државата. Се сеќавам дека во поранешно време саемите не се искористуваа во таа насока, а можам да кажам дека во Франкфурт, на пример, покрај издаваштвото имавме и одлична промоција на сите потенцијали на нашата држава.

Оваа година не очекува промоција во државите со кои одбележуваме 20 години билатерални односи - Шведска и Холандија, ќе има претставување во Брисел, како и во Марсеј, кој е европска престолнина на културата. Традиционално, македонската култура ќе биде претставена и на Биеналето на ликовната уметност во Венеција и на манифестацијата "Македонија во чест на св. Кирил" во Рим, а ќе се реализираат и многу други проекти.

Што ќе се случува на полето на филмот во 2013? Се разговара за изградба на ново студио, привлекување на странски продукции, излез од кризата на "Вардар филм"...?

- Морам да истакнам дека за филмската дејност во Република Македонија се води грижа како никогаш досега. Навистина е евидентна поддршката од страна на Владата на Република Македонија која не изостанува во ниту еден сегмент од филмското производство. Податоците говорат дека во последните пет години се реализираа 61 филм, се снимија многу документарни филмови, а забележливо е и присуството на македонските филмови на светските фестивали. Ќе споменам дека Македонија на Берлинскиот и на Канскиот фестивал минатата година се претстави со дури 3 филма. Оваа година ја очекуваме и финалната реализација на филмовите на Столе Попов "До балчак" и на Игор Иванов-Изи "Соба со пијано" за кои верувам дека ќе се најдат на програмите и на нашите и на странските фестивали, а ќе започнат да се снимаат и нови филмови.

Сакам да потенцирам дека Министерството за култура во изминатиот период пристапи кон изработка на анализа на сите состојби во филмската дејност, во која свој придонес дадоа Кинотеката на Македонија, Филмскиот фонд и голем број домашни и странски експерти. Оваа анализа имаше цел да понуди ефективни решенија за разрешување на долгогодишната агонија со "Вардар филм", истражување на можностите за изградба на филмско студио (со опрема за филмска продукција и постпродукција) или за адаптација, што ги ветивме во Програмата на Владата, како и изнаоѓање предлог-мерки за поттикнување на странска филмска и телевизиска продукција во Македонија. По изработката на анализата, подготвивме поопсежна информација до Владата на РМ во која предложивме рестартирање на "Вардар филм" кој во иднина би функционирал како нова национална институција која ќе се грижи за промоција и за дистрибуција на македонските филмови во странство. Многу важно е да се направат големи чекори во промоцијата и дистрибуцијата на филмовите. Покрај учеството на фестивалите, македонските филмови мора преку странските дистрибутери да се прикажуваат и на странските киномрежи за да можат граѓаните на другите држави да се запознаат со македонското филмско творештво. Во однос на изградбата на филмското студио, предложивме тоа да се реализира по пат на јавно-приватно партнерство, со доделување земјиште од страна на државата. Доколку не постои интерес за тоа, државата би купила опрема која би ја менаџирала институцијата "Вардар филм", а би ја користеле субјекти кои имаат добиено поддршка од Филмскиот фонд за филмска продукција. Исто така, ја утврдивме и потребата од изнаоѓање решенија за поттикнување на странската продукција во Македонија. Како што знаете, во Република Македонија даноците се со најниска стапка споредено со другите држави. Ќе формираме работна група со претставници на Министерството за финансии, на УЈП и филмски работници за да видиме на кој начин да им го олесниме пристапот на странските филмаџии, кои би ги реализирале своите продукции во Македонија.

Во наредниот период ќе се работи и на измена на Законот за Филмскиот фонд со цел да се изнајдат и други извори на финансирање на Фондот. Во моментов Фондот обезбедува средства само од државата, а тој мора да собира средства и од други, алтернативни извори, по примерот на многу други држави. Информацијата за состојбите во филмската дејност со предлог-мерките за нивно надминување е веќе доставена до Владата и по нејзиното усвојување, ќе се преземат и сите чекори за нивна имплементација.

Кога сме кај промоција на филмот, може ли подетално да прокоментирате кои се плановите околу промоцијата на книгата надвор од државата. Се најавува Агенција за книга...

- Во Националната стратегија за култура ги детектиравме сите слабости во остварувањето на културата во РМ и понудивме решенија кои ќе ги унапредат состојбите во поединечните дејности. Во издавачката дејност предвидовме основање на Центар за книгата како специјализирана и координативна институција која ќе се грижи за промоција и афирмација на книгата, како и институционална поткрепа и подобрување на законските регулативи за оваа дејност. Предложивме и објавување на конкурс за меѓународни издавачки куќи кои би преведувале дела на наши македонски автори на странските јазици, како значаен сегмент.

Македонија е една од ретките држави во светот што дава огромна поддршка на издаваштвото. Покрај конкурсот што го објавува Министерството секоја година за поддршка на издавачките куќи како приватни субјекти, Министерството за култура објавува и посебен повик за откуп на книги, со цел сето она што е значајно како книжен фонд да се откупи и да се дистрибуира до националните и до другите библиотеки во Македонија. Во другите држави тоа функционира само врз база на откуп, а така се гледа на пазарот и успешноста на приватните издавачки куќи и на нивниот пласман. Во последниот период, како што знаете, се реализираа и низа капитални проекти од областа на издаваштвото. Ќе ја споменам едицијата 130 тома македонска книжевност" на македонски и англиски јазик, која е веќе дистрибуирана во повеќе од 400 светски библиотеки и чиј антологиски приказ наскоро ќе биде преведен и на други јазици; публикацијата Превод на дела на добитници на "Нобеловата награда" кој е комплетно завршен и неодамна проширен со уште 41 наслов; едицијата "Ѕвезди на светската книжевност" која содржи 560 книги и која комплетно ќе биде реализирана во 2014 година, а ќе го споменам и најновиот проект на кој работиме и е насловен "Врвови во светската мисла" во областа на филозофијата, психологијата со психоанализата и историјата.

Коментар околу актуелната ситуација и решенијата кои беа донесени околу авторските права во однос на ЗАМП и ММИ.

- Кога се носеше новиот Закон за авторското право и сродните права, бев директно вклучена во сите фази од неговата изработка и донесување со цел да се слушнат сите субјекти - со кои проблеми се соочуваат, како сето тоа да се надмине и да се интегрира во Законот кој треба да биде во интерес и на оние што плаќаат и на оние што треба да ги соберат овие средства и да ги дистрибуираат до самите автори. Законот се донесе на транспарентен начин, преку голем број јавни расправи, поединечни состаноци и се усвои без ниедна забелешка од страна на Собранието на РМ.

Авторското право е неприкосновено право. Тоа право секаде во светот се цени и за тоа право секој мора да плати доколку го користи. Во согласност со Законот за авторското право, сите оние здруженија на граѓани што ги исполнуваат условите добиваат дозвола за колективно управување со авторските права. Во моментов две здруженија во РМ ја имаат таа дозвола, тоа се ЗАМП и ММИ. Ги прифаќам сите укажувања што беа изложени во јавноста бидејќи мора да се ставите и на едната и на другата страна. Навистина е важно да постои соработка меѓу здруженијата и оние субјекти што плаќаат за користење на авторските права. Ние целосно ја респектираме законската можност носителите на правата од користењето на својот труд и сопственост да остваруваат приходи, но, исто така, го уважуваме и фактот дека поддршката на корисниците е основен предуслов за остварување на нивната дејност. Затоа донесувањето на тарифникот треба да биде од заемен интерес на носителите на правата, корисниците и пошироката општествена заедница.

Министерството за култура по реакциите во јавноста за тарифникот на новото здружение ММИ согласно со Законот изврши надзор при кој наидовме на одредени слабости во нивниот статут и другите општи акти и не се согласивме со висината на надоместоците утврдени во тарифникот. Министерството нема надлежност во однос на донесувањето и објавувањето на ваквите тарифници и токму затоа, многу е битно кога се носи тарифник, тој да се донесува транспарентно, со максимална вклученост на сите засегнати страни. Од огромна важност е сиве овие здруженија да работат транспарентно, да даваат редовно отчетност пред јавноста, колку средства се собрани од корисниците и како се распоредени по автори. Оној што плаќа сака да знае дали средствата се дистрибуирани до авторите, а за авторите е битно колку средства се собрани и дали им се законски доделени. Само на ваков транспарентен и отчетен начин на работа на здруженијата можат да се остварат целите на колективното управување со авторските права што долгорочно ќе придонесе и за промовирање на самите автори.

Во моментов се врши надзор и во ЗАМП за што јавноста наскоро ќе биде запознаена. Министерството, заради унапредување на постојните законски решенија за авторското право, подготвува и измени на Законот кои наскоро ќе влезат во владина постапка на донесување.

 И оваа година најмногу сте напаѓани поради проектот Скопје 2014. Накратко, сте се посомневале ли некогаш во оправданоста на аспекти од проектот, дали мислите дека сте претерале на моменти?

- Не, никогаш не сум се посомневала за оправданоста на овој проект. За проектот Скопје 2014 ќе кажам едно нешто: времето ќе покаже од какво значење биле сите овие инвестиции за државата, за културата и за уметноста. Имам позитивен однос кон сиве овие инвестиции и сите критики ги доживувам како средство да се изразат ставовите во нашето демократско општество. Кога создавате, кога градите, во државата постои развој, таа се унапредува, не стагнира. Ние имаме на што да бидеме горди како држава, во однос на културата, во однос на идентитетот, историјата. Ќе ја споменам изградбата на Музејот на македонската борба, објект кој е позитивно прифатен и од странската и од домашната јавност. Ќе се навратам на мојот колега од Црна Гора, министерот Миќуновиќ, кој имаше можност околу два часа да помине низ Музејот. По посетата на Музејот, искрено, од срце, ми честиташе и се заблагодари што имал можност да види многу работи за Македонија коишто претходно ги знаел и кои во Музејот се прикажани на реален, објективен начин со аргументирани факти, токму такви какви што се. Сметам дека е од особена важност што во време на економска криза, кога во голем број држави се кратат буџетите на сметка на културата, Владата на Република Македонија, сите министри и особено премиерот имаат чувство, разбирање и должна почит кон културните вредности на сопствената држава. За првпат културата зазема значајно место во општествениот развој, таа е во самото срце на системот.

Археолошкиот музеј е следен од капиталните проекти што ќе се отворат. Се најавува дека ќе има репродукција на ковчегот со ликот на Александар Македонски, погребна кочија, реплики од златни погребни маски... Ќе ни откриете ли некои нови податоци што досега не се познати во јавноста?

- Сметам дека е особено значајно што нашата држава обезбеди согласност од Република Турција да се изработи копија од саркофагот кој се наоѓа во Археолошкиот музеј во Истанбул и на кој е прикажан Александар. Експертски тим од двете земји веќе работи на изработката на таа копија, која заедно со највредните артефакти на македонското културно наследство ќе биде изложена во новиот Археолошки музеј. Ентериерното уредување на новиот музеј ќе биде направено според сите светски стандарди и ќе има најсоодветни услови за презентација и чување на артефактите. Проектот за ентериерно уредување на Археолошкиот музеј е добро осмислен концепциски и виртуелно, во самиот простор ќе имаме можност да видиме реконструкција на голем број археолошки локалитети, интерактивни лед-подови и екрани, амбиентална музика, се со цел да се доловат времето и автентичноста на локалитетот, како и нашето богато културно наследство. Во самиот објект ќе бидат презентирани голем број артефакти што ги поседува државата, како и голем број експонати кои беа откриени во последните години кога имавме интензивни истражувања и беа пронајдени над 480.000 примероци.

Не престануваат и пофалбите за Вашиот вкус и стил на облекување. Кој моден совет би го дале на нашите читателки?

- Тоа е индивидуално гледање, некому му се допаѓате, некому не. Моден совет кој би го дала е да се почитувате самите себеси, да уживате во она што го носите, да се наоѓате себеси во тоа. Секогаш се водам од таа максима. Немам некој моден стилист или некој што ми кажува што треба да носам. Го носам она што ми се допаѓа и во коешто се чувствувам пријатно. Секогаш сум водела сметка за мојот изглед и секогаш сум ги следела модните трендови. Тоа е дел од мене.. знаете како, тоа или го носите во себе или не.

Вие сте и сопруга, и мајка, и менаџер со огромен број обврски, кој е Вашиот совет за успешно балансирање меѓу обврските и семејството?

- Многу е важно да имате поддршка од семејството бидејќи без таа поддршка, не можете да успеете и да напредувате во професијата. Лично, без поддршката од моето семејство и од најблиските, не би можела ниту добро да функционирам ниту да дадам силен исчекор во она што го работам. Поддршката е најбитна и изразувам голема благодарност до моето семејство. На крајот, се зависи од свеста и совеста на личноста и од посветеноста. Само свесно и посветено, вложувајќи се максимално во она што го работите, можете да дојдете до позитивни резултати или да направите нешто повеќе.

Извор: „Вечер“

Новинар: Дејан Трајкоски

Фото: Н. Батев